Astronomesch Breet
D'Astronomesch Breet – dacks och Polhéicht genannt – ass den Héichtewénkel vum nërdlechen (resp. südlechen) Himmelspol um Standpunkt vum Observateur.
Si bezitt sech net direkt op d'Äerdkugel resp. den Äerdellipsoid, mä op déi real (physikalesch) Vertikal, an entsprécht der Deklinatioun vum Zenit.
Astronomesch Koordinaten a Loutofwäichung
ännerenD'astronomesch Breet däerf net mat der geographescher Breet gläichgesat ginn, obwuel dat zanter den Expeditioune vum 15. Joerhonnert dacks geschitt. Déi béid Breeten ënnerscheede sech ëm d'Loutofwäichung – d. h. ëm dee klenge Wénkel ξ, ëm deen déi real Loutrichtung vun der theoreetescher Normalen op d'Äerdellipsoid ofwäicht. A Formele gëtt deen Ënnerscheed meeschtens duerch d'Formelzeechen φ' (resp. B' ) betount, géigeniwwer φ (resp. B) fir déi geographesch Breet. Als Folleg vun der Loutofwäichung gëllt also fir déi astronomesch Breet an hire Pendant, déi astronomesch Längt:
- φ' = φ + ξ
- λ' = λ + η cosφ
Déi béid Komponente vun der Loutofwäichung (ξ, η) ginn duerch d'Masseonreegelméissegkeeten / Gravitéitsanomalië vum Äerdkierper bedéngt ronn 50″ (0,005°) erreechen. Op engem Punkt op Mieresniveau ass ξ d'Wénkeldifferenz tëscht dem realen Horizont (Geoid) an dem ellipsoideschen Horizont.
D'astronomesch Breet ass also engersäits e physikalesche Faktum vum Äerdschwéierfeld, kann awer anerersäits geometresch – als Wénkel tëscht Loutrichtung an Himmelsequator – opgefaasst ginn (kuckt d'Bild niewendrun). Deemgéigeniwwer ass déi "geographesch" Breet eng physikalesch Fiktioun – also e Wénkel, deen nëmmen op engem idealiséierten Äerdellipsoid definéiert ass a vun deem senge Formparameteren ofhänkt.
Fir dëser Méideitegkeet vum Begrëff "Breet" Rechnung ze droen, schwätzt een an der Geodesie besser vun "ellipsoidescher" (geodetescher) Breet ewéi vu geographescher Breet. Wéinst der Äerdofplattung (Ofwäichung vun der idealer Äerdfigur vun der Kugelform) gëtt et an de Geowëssenschafte souguer nach en drëtte Breetebegrëff, d'geozentresch Breet.
Zesummefaassung
änneren- Astronomesch Breet φ, B'
- de Wénkel tëscht der tatsächlecher Loutrichtung an dem Equatorplang (Himmelsequator). D'Differenz zu der ellipsoidescher Breet ass d'Nord-Süd-Komponent (ξ) vun der Loutofwäichung.
- Ellipsoidesch Breet φ, β, B
- Gëtt als Äerdmodell e Rotatiounsellipsoid benotzt, sou entsprécht si dem Wénkel tëscht dem Equatorplang an der Ellipsoidnormaler. Si gëtt och geodetesch Breet genannt an an der Landesvermiessung a Kartographie benotzt. Bei Uertsbestëmmunge mat GPS erhält een och ellipsoidesch Koordinaten (Breet a Längt).
- Geozentresch Breet ψ
- d'Richtung zum Äerdmëttelpunkt. Loutrichtung an Ellipsoidnormale verlafen – mat Ausnam um Equator an un de Polen – net duerch den Äerdmëttelpunkt. Déi geozentresch Breet ënnerscheet sech vun der geodetescher resp. ellipsoidescher Breet ëm bis zu 0,2°.
Miessmethoden an Instrumenter
ännerenD'Miessung vun der astronomescher Breet (zesumme mat der Längt fréier fälschlechweis als Astronomesch Uertsbestëmmung bezeechent) ka mat ettleche Methode vun der Astrogeodesie oder der Astrometrie erfollegen. Bei bekannte Koordinaten vun den observéierte Stäre sinn déi geneeste Methoden (jee no Opwand 0,3″ bis 0,05″ pro Owend):
- Breetebestëmmung duerch Miessung vun Zenitdistanzen
- beim Stärduerchgank am Meridian vum Observeur: Sterneck-Method an Horrebow-Talcott-Method
- am Éischte Vertikal (erfuerdert och genee Zäitmiessung, wat als Zweetprodukt déi astronomesch Längt oder d'Stärenzäit liwwert)
- Breetebestëmmung aus Horizontalrichtungen
- an der gréissten Digressioun (maximaler Norddistanz) vum Stär: Embacher-Method
- am Vertikal vun engem terrestreschen Zil: Method vum Döllen a vum Niethammer
- (déi 3 Methode sinn gënsteg, wann och astronomesch Azimute resp. déi genee Orientéierung vum Instrument ze bestëmme sinn. Niewebäi sinn déi aner. Methode virzezéien)
- Simultan Breeten- a Längtebestëmmung: Method vun de selwechten Héichten
- Fotografesch Biller vum Zenit an zwou entgéintgesate Richtungen:
- mat engem Astrograph an ugeklemmtem Horrebow-Niveau
- mat enger Zenitkamera (fotografesch oder mat engem CCD-Sensor).
Déi leschtgenannt 3 Methode sinn haut (mat modernen Instrumenten) am séiersten ze maachen. Si béid Komponente vun der Loutrichtung (nieft B och L) gewënscht, ass d'Method vu gläichen Héichte mat engem Ni2-Astrolab am ekonomeschsten, an am geneeste mat engem Danjon-Astrolab.
Gëeegnet Miessinstrumenter vu Wénkelmethode sinn d'Universalinstrument (oder e geneeën Theodolit mat Zenitprisma), en Transit- oder Passageninstrument. Déi héichst Prezisioun ass mam Zenitteleskop z'erreechen – visuell ongeféier 0,1″, fotografesch oder fotoelektresch och nach méi genee.
