Taoiseach
Taoiseach [ˈt̪iːʃəx] (Méizuel: Taoisigh) ass am Iresch-Gäleschen den Titel vum iresche Regierungschef oder Premierminister. D'Wuert gëtt deelweis och mam iresche bestëmmten Artikel an Taoiseach gebraucht.
Den Taoiseach gëtt vum ireschen Ënnerhaus (Dáil Éireann, kuerz: Dáil) proposéiert, an duerno vum iresche President genannt a brauch, fir am Amt kënnen ze bleiwen, d'Vertraue vum Dáil.
Allgemenges änneren
Der irescher Verfassung no, muss de Taoiseach vum Representantenhaus (Dáil Éireann) vum Parlament genannt ginn. Fir de Fall, datt den Taoiseach d'Vertraue vum Dáil verléiert, bestinn zwou Méiglechkeeten. E kann entweeder zerécktrieden oder versichen, de President dovun z'iwwerzeegen, d'Dáil opzeléisen. De President kann déi Demande refuséieren an domat den Taoiseach iwwerrieden zeréckzetrieden. Bis elo ass sou eng Situatioun allerdéngs nach net agetrueden. D'Dáil kann dem Taoiseach d'Vertrauen entzéien, entweeder duerch en erfollegräiche Mësstrauensvott, eng mësslonge Vertrauensfro oder doduerch datt et dem Taoiseach seng Ënnerstëtzung refuséiert[1]. Fir de Fall vum Récktrëtt, bleift den Taoiseach esou laang a senger Funktioun, bis en Nofollger genannt gouf.
Den Taoiseach nominéiert d'Membere vu senger Regierung, déi da mat der Autorisatioun vum Dáil vum President ernannt ginn. Hie kann och Memberen aus der Regierung ausschléissen. Hien ass och verantwortlech fir d'Nominéierung vun eelef Membere vum iresche Senat, dem Seanad Éireann.
Geschicht änneren
Ursprong vum Numm änneren
D'Wierder Taoiseach an Tánaiste (Titel vum Vize-Ministerpresident) stamen allebéid aus der Irescher Sprooch an hu virmëttelalterlech Originnen.
Obschonn den Taoiseach an der Constitutioun als „Regierungschef“ oder „Premierminister“ beschriwwe gëtt, ass déi ursprénglech Bedeitung vum Wuert „Chef, Leader“ oder „Häuptling“.
Dee fréiste bekannten Nowäis vum Wuert geet op eng zweesproocheg Opschrëft aus Wales aus dem 5. oder 6. Joerhonnert zeréck, wou e souwuel am alen Ireschen an der Ogham Schrëft wéi och an Englescher Sprooch a Laténgescher Schrëft gebraucht gëtt.
Modern Geschicht änneren
D'Funktioun vum Taoiseach gouf duerch déi iresch Verfassung am Joer 1937 geschaaft an huet déi vum President vum Exekutivrot vum Iresche Fräistaat ersat, obwuel béid Ämter sech awer a verschiddene fundamentale Saachen ënnerscheeden. Sou hat de President vum Exekutivrot manner Muechtkompetenzen, well hie weeder eenzel Ministeren entloossen (nëmmen d'Regierung am Ganzen) nach d'Ënnerhaus opléise konnt.
An der Vergaangenheet gouf et an Irland scho Koalitiounsregierungen – a sou engem Fall war de Taoiseach (bis op eng Ausnam) ëmmer de President vun enger vun de stäerkste Regierungsparteien. D'Ausnam war den John A. Costello, deen d'Funktioun fir de Richard Mulcahy (President vu Fine Gael) ausgeféiert huet, well de Mulcahy net vun den anere Regierungsparteien ënnerstëtzt gouf.
Lëscht vun de Regierungscheffen änneren
Ier d'Constitutioun vun 1937 a Kraaft war, gouf de Regierungschef als President vum Exekutivrot ((en) President of the Executive Council) bezeechent. Den Éischten an där Funktioun war de William T. Cosgrave vun der Cumann na nGaedheal vun 1922 bis 1932 an duerno war et den Éamon de Valera vun der Fianna Fáil vun 1932 bis 1937. Et ass Usus de Cosgrave bei der Nummeréierung vun den Taoisigh mat anzebezéien; dowéinst gëllt zum Beispill de Micheál Martin als 15. an net als 14. Taoiseach.
| # | Portrait | Numm | vun | bis | Partei |
|---|---|---|---|---|---|
President vum Executivrot (6. Dezember 1922 – 29. Dezember 1937) änneren | |||||
| 1 | 
|
William T. Cosgrave | 06.12.1922 | 09.03.1932 | Sinn Féin / Cumann na nGaedheal |
| 2 | 
|
Éamon de Valera | 09.03.1932 | 29.12.1937 | Fianna Fáil |
Taoiseach (zanter dem 29. Dezember 1937) änneren | |||||
| (2) |
|
Éamon de Valera | 29.12.1937 | 18.02.1948 | Fianna Fáil |
| 3 | .jpg)
|
John A. Costello | 18.02.1948 | 13.06.1951 | Fine Gael |
| (2) |
|
Éamon de Valera | 13.06.1951 | 02.06.1954 | Fianna Fáil |
| (3) |
|
John A. Costello | 02.06.1954 | 20.03.1957 | Fine Gael |
| (2) |
|
Éamon de Valera | 20.03.1957 | 23.06.1959 | Fianna Fáil |
| 4 | 
|
Seán Lemass | 23.06.1959 | 10.11.1966 | Fianna Fáil |
| 5 | .jpg)
|
Jack Lynch | 10.11.1966 | 14.03.1973 | Fianna Fáil |
| 6 | 
|
Liam Cosgrave | 14.03.1973 | 05.07.1977 | Fine Gael |
| (5) |
|
Jack Lynch | 05.07.1977 | 11.12.1979 | Fianna Fáil |
| 7 | 
|
Charles J. Haughey | 11.12.1979 | 30.06.1981 | Fianna Fáil |
| 8 | .jpg)
|
Garret FitzGerald | 30.06.1981 | 09.03.1982 | Fine Gael |
| (7) |
|
Charles J. Haughey | 09.03.1982 | 14.12.1982 | Fianna Fáil |
| (8) |
|
Garret FitzGerald | 14.12.1982 | 10.03.1987 | Fine Gael |
| (7) |
|
Charles J. Haughey | 10.03.1987 | 11.02.1992 | Fianna Fáil |
| 9 | Albert Reynolds | 11.02.1992 | 15.12.1994 | Fianna Fáil | |
| 10 | 
|
John Bruton | 15.12.1994 | 26.06.1997 | Fine Gael |
| 11 | 
|
Bertie Ahern | 26.06.1997 | 06.05.2008 | Fianna Fáil |
| 12 | 
|
Brian Cowen | 07.05.2008 | 09.03.2011 | Fianna Fáil |
| 13 | .jpg)
|
Enda Kenny | 09.03.2011 | 13.06.2017 | Fine Gael |
| 14 | 
|
Leo Varadkar | 14.06.2017 | 27.06.2020 | Fine Gael |
| 15 | _2020_(cropped).jpg)
|
Micheál Martin | 27.06.2020 | 17.12.2022 | Fianna Fáil |
| (13) |
|
Leo Varadkar | 17.12.2022 | 20.03.2024 | Fine Gael |
Referenzen an Notten änneren
- ↑ Dëse Refus ((en) Loss of Supply) gouf et bis elo just eemol, am Januar 1982, wéi d'Dáil de Budget vun der deemoleger Regierung vun der Fine Gael an der Labour Party ënner dem Garret FitzGerald net approuvéiert hat. De FitzGerald huet doropshin de President Patrick Hillery gefrot fir d'Dáil opzeléisen, wat deen dunn och gemaach huet.