Konsonant
E Konsonant (oder eng Consonne) bezeechent an der Phoneetik e Sproochlaut bei deem senger Artikulatioun de Stëmmtrakt méi enk gëtt an domat den Ootmungsloftstroum ganz oder deelweis blockéiert gëtt, wouduerch et zu Turbulenzen (Loftwierbelen) kënnt, déi een héiert.
Buschtawe vun der geschriwwener Sprooch wéi B, C, D, F, G… si Konsonantbuschtawen, ginn awer am allgemenge Sproochgebrauch och als „Konsonant“ bezeechent.
De Konsonante géintiwwer stinn d'Vokalen, bei deenen de Loftstroum ongehënnert ass.
Eegenschafte vun engem Konsonant änneren
 Dëst Kapitel ass nach eidel oder onvollstänneg. Hëlleft wgl. mat, fir et ze komplettéieren.
|
Konsonanten am Lëtzebuergeschen änneren
An der Lëtzebuerger Sprooch gëtt et follgend Konsonanten (Konsonantbuschtawen):
| Konsonant(en) | IPA | Erklärung | Beispill(er) |
|---|---|---|---|
| b | [b] | stëmmhaft am Ufank vun de Silben, wéi am Franséischen | Ball, Gebiet |
| [p] | stëmmlos um Enn vun engem Wuert | Mikrob, Kueb | |
| c | [s] / [t͡s] | virun ‹e›, ‹é›, ‹i›, ‹y› am Ufank vum Wuert | Certificat, Cité |
| [k] | virun ‹a›, ‹o›, ‹ou›, ‹u› a Konsonanten | Capellen, Coup | |
| um Enn vun engem Wuert, wéi am Franséischen | Bic, Fric | ||
| [s] | bannent eng Wuert virun ‹e›, ‹é›, ‹i›, ‹è›, ‹ê›, wéi am Franséischen | Facilitéit, exercéieren | |
| cc | [ks] | a franséische Wierder | Accident |
| ch | [ɕ] | hanner ‹e›, ‹ë›, ‹é›, ‹i›, ‹ä›, ‹ei›, ‹éi›, ‹äi›, ‹ü› | Bicher, räich, du méchs, süchteg |
| [x] | hanner ‹a›, ‹o›, ‹u›, ‹au›, ‹ou› | Baach, Bauch, louch | |
| [k] | a Wierder aus dem Griicheschen | Charakter, Chrëschtdag | |
| chs | [ks] | wéi am Numm vun der franséischer Stad Dax | Dachs, Béchs, Eidechs |
| ck | [k] | hanner engem kuerze Vokal | Decken, Bäcker |
| cks | [ks] | wéi am Numm vun der franséischer Stad Dax | dacks |
| ct | [ks] | virun ‹i› wéi an (fr) action | Electioun, Conjonctioun |
| d | [d] | stëmmhaft am Ufank vu enger Silb oder engem Wuert, wéi am Franséischen | dräi, Brieder |
| [t] | stëmmlos um Enn vu enger Silb oder engem Wuert | Rad, Stadhaus | |
| f | [f] | wéi am Franséischen | Fall, fënnef, Graf |
| g | [ɡ] | stëmmhaft am Ufank vu enger Silb oder engem Wuert | goen, begéinen |
| [ʁ] | wa bannent engem Wuert eng Silb hanner ‹a› oder ‹u› ufänkt a wann derhanner en [ə] steet | Vugel, Lager, Jugend | |
| [x] | um Enn vun engem Wuert, hanner ‹a›, ‹o› oder ‹u› | Schlag, Katalog, Flug | |
| [ʒ] | wa bannent engem Wuert eng Silb hanner ‹i›, ‹l›, ‹e› oder ‹r› ufänkt a wann derhanner en [ə] oder [ɐ] steet | Ligen, Bierger | |
| Pilger, fleegen | |||
| [ʒ] | a Wierder aus dem Franséischen; gëtt am Ufank vum Wuert als Reiflaut gelies | Gilet, Gendarmerie, Gigot | |
| [ɕ] | um Enn vun engem Wuert, hanner ‹r›, ‹e› oder ‹ee› | Deeg, roueg, Bierg | |
| [ʃ] | a franséische Wierder déi mat -age, -oge oder -uge ophalen | Etage, Plage, Loge | |
| [k] | stëmmlos um Enn vun engem Wuert | analog, Drog, Dogg | |
| h | [h] | betount am Ufank vun engem Wuert oder enger Silb | Haus, behaapten |
| j | [j] [ʒ/ʑ] | wéi am Laténgeschen, wéi en [i] | Jeeër, Joermaart |
| eng Rei Wierder kënne variabel mat [j] oder [ʒ] geschwat ginn | Jabel, jatscheleg, jéimeren, jiddereen, joen, Juni, juppelen | ||
| [ʒ] | wéi am Franséischen | Journal, Jeton | |
| [ʤ] | a Wierder aus dem Engleschen | Job, joggen | |
| k | [k] | wéi an (fr) koala | Kuch, Kabes |
| kt | [ks] | wéi an (fr) élection | Lektioun, Friktioun |
| l | [l] | wéi am Franséischen | Luucht |
| m | [m] | wéi am Franséischen | Mamm, Tram |
| [ ] | stomm hanner engem Nasalvokal | Parfum | |
| n | [n] | wéi am Franséischen | Nues, Kand |
| [ ] | stomm hanner engem Nasalvokal | Refrain | |
| ng | [ɲ] | wéi an (fr) parking | laang, Bong |
| nk | [ɲk] | den ‹n› ass velar wéi a (fr) parking an den ‹k› gëtt kloer ausgeschwat | Bänk, krank |
| p | [p] | wéi am Franséischen | Pompel, Stopp |
| q | [kw] | besteet nëmme mat engem ‹u› hannendrun; tëscht dem Laut [k] an dem Vokal hannendrun gëtt en hallwen ‹u› geschwat | Quell, Quadrat, quaken, Quetsch, quëtschen |
| r | [ʁ] | wéi am Franséischen; et ass e velaren ‹r› | Rou, Radau |
| [x] | viru stëmmlose Konsonanten | Sport, perfekt | |
| [ɐ̯] | vokaliséiert hanner ‹ i(e)›, ‹u(e)›, ‹ä(e)› an… | Bierg, muer, Äerd, Vampir, Kur | |
| an den Endungen ‹er› oder ‹ër› | Bäcker, Leeër | ||
| [x / ɐ] | um Enn vum Wuert | mir, war, Gefor | |
| s | [z] | mëll, stëmmhaft wéi a (fr) maison am Ufank vun engem Wuert oder enger Silb | Sonn, gesond, Saaft, sécher |
| [s] | stëmmlos wéi a (fr) vaisseau wann den ‹s› verduebelt ass | Waasser | |
| um Enn vun engem Wuert | Rees | ||
| stëmmhaft am Ufank vum Wuert, nëmmen a Friemwierder | Sachet, Salon, Service, Souvenir, Succès, systematesch | ||
| sch | [ʃ] | wéi ‹ch› am Franséischen | Schëpp, näischt |
| schw | [ʃw] | wéi an (fr) chouette | schwaarz, Schwëster |
| sp | [ʃp] | den ‹p› ass net betount a kléngt éischter wéi en ‹b› | Spaass, Spill |
| [sp] | an englesche Wierder | Sponsor, Speaker | |
| st | [ʃt] | den ‹t› ass net betount a kléngt éischter wéi en ‹d› | Stull, Staat |
| [st] | an engleschen oder franséische Wierder | stabel, Stil | |
| t | [t] | wéi am Franséischen | Tuer, Tut |
| v | [v] | stëmmhaft wéi ‹v› am Franséischen | Vas, Vegetarier |
| [f] | stëmmlos um Enn vum Wuert oder a Wierder aus dem Däitschen | Véi, Polver, brav | |
| w | [v] | stëmmhaft wéi ‹v› am Franséischen | Woch, Wäin |
| [f] | stëmmlos um Enn vum Wuert | Léiw, Méiw | |
| x | [ks] | ausgeschwat wéi a Félix | Hex, Aaxt |
| z | [t͡s] | ausgeschwat wéi a Fritz | Zirkus, Witz |
Literatur änneren
- Grammaire de la langue luxembourgeoise, Ministère de l'éducation nationale, de l'enfance et de la jeunesse, Luxembourg 2005, Nouvelle édition entièrement révisée et actualisée, Luxembourg 2020, 2e tirage, Luxembourg 2022 ISBN 978-99959-1-206-2
Um Spaweck änneren
| Commons: Konsonanten – Biller, Videoen oder Audiodateien |
- D'Lëtzebuerger Orthografie, Redaktioun: Conseil fir d'Lëtzebuerger Sprooch (CPLL) an Zenter fir d'Lëtzebuerger Sprooch (ZLS), © Ministère fir Educatioun, Kanner a Jugend, Lëtzebuerg 2019, Editeur: SCRIPT an ZLS, Dréckerei: EXEPRO, 5. Oplo, Lëtzebuerg 2022, ISBN 978-99959-1-163-8