Haaptsäit/Op engem/September

All Dag gëtt op der Haaptsäit eng kleng Lëscht vun deene wichtegsten Evenementer gewisen, déi op deem Dag geschitt sinn. Op dëser Säit sinn d'Schabloune vum Mount September.

August < < < September > > > Oktober

---

1. September 1715: Doud vum franséische Kinnek Louis XIV. 1875: Gebuert vum US-amerikanesche Schrëftsteller Edgar Rice Burroughs (Tarzan). 1877: De brittesche Cheemiker a Physiker Francis William Aston kënnt op d'Welt. 1878: De lëtzebuergesche Komponist a Musekkritiker Dominique Heckmes gëtt gebuer. 1919: Gebuert vum lëtzebuergesche Sänger, Kabarettist a Schauspiller Fernand Wark. 1922: Den italieenesche Schauspiller Vittorio Gassman kënnt op d'Welt. Mäerterter Hafen, 2016 1939: Den däitschen Ugrëff op Polen stierzt Europa an den Zweete Weltkrich. 1966: De Mäerterter Hafen gëtt ageweit.	2. September Japanesch Kapitulatioun 1792: Ufank vun de Septembermassakeren a Frankräich. 1870: Franséisch-Preisesche Krich: Frankräich kapituléiert an der Schluecht vu Sedan; den Napoleon III. gëtt gefaange geholl. 1934: Gebuert vun der däitscher Fotografin Hilla Becher. 1938: Den italieenesche Schauspiller Giuliano Gemma kënnt op d'Welt. 1945: Japan ënnerschreift um Schluechtschëff USS Missouri offiziell seng Kapitulatioun; Enn vum Zweete Weltkrich. 1964: De kanadesche Schauspiller Keanu Reeves gëtt gebuer. 1966: Gebuert vun der mexikanescher Schauspillerin Salma Hayek. 1973: Doud vum englesche Schrëftsteller John Ronald Reuel Tolkien.
3. September 1189: De Richard Léiwenhäerz gëtt als Richard I. zum englesche Kinnek gekréint. 1658: De Richard Cromwell gëtt Lord Protector vun England, Schottland an Irland. 1791: Frankräich gëtt eng konstitutionell Monarchie. 1906: De Buffalo Bill trëtt mat sengem Spektakel Buffallo Bill's Wild West an der Stad Lëtzebuerg op. 1915: Gebuert vum US-amerikanesche Museker Memphis Slim. 1928: De lëtzebuergesche Politiker a Manager Gaston Thorn kënnt op d'Welt. 1939: Frankräich a Groussbritannien erklären Däitschland de Krich. 1939: Déi dänesch Sängerin, Schauspillerin an TV-Moderatorin Vivi Bach gëtt gebuer.	4. September François-René de Chateaubriand 1768: Gebuert vum franséische Schrëftsteller François-René de Chateaubriand. 1813: De lëtzebuergesche Jurist, Journalist, a Politiker Charles Munchen kënnt op d'Welt. 1824: Den éisträichesche Komponist Anton Bruckner gëtt gebuer. 1898: Doud vum lëtzebuergesche Mathematiker, Matgrënner an éischten Direkter vun der Spuerkeess, Nicolas Martha. 1906: Gebuert vum däitsch-US-amerikanesche Biophysiker a Genetiker Max Delbrück. 1907: Den norwegesche Komponist Edvard Grieg stierft. 1965: Doud vum elsässeschen Dokter, Missionär a Friddensnobelpräisdréier Albert Schweitzer. 1981: Déi US-amerikanesch Sängerin Beyoncé Knowles kënnt op d'Welt.
5. September Louis XIV. 1638: Gebuert vum Louis XIV., Kinnek vu Frankräich. 1875: De lëtzebuergeschen Architekt Paul Funck gëtt gebuer. 1914: Am Éischte Weltkrich fänkt d'Marneschluecht un, an där 550.000 Zaldote stierwen. 1928: De brittesche Bakteriolog Alexander Fleming entdeckt, datt de Schimmelpilz "Penicillin notatum" d'Bakteerien um Wuessen hënnert. 1935: Den däitsche Kabarettist a Schauspiller Dieter Hallervorden kënnt op d'Welt. 1940: Gebuert vun der US-amerikanescher Schauspillerin Raquel Welch. 1946: De brittesche Sänger Freddie Mercury gëtt gebuer. 1972: Wärend den Olympesche Spiller zu München hëlt déi palestinensesch Terrorgrupp Schwaarze September 11 israeelesch Delegatiounsmemberen als Geisel.	6. September John Dalton 1757: Gebuert vum franséische Generol de La Fayette. 1766: Den engleschen Naturfuerscher John Dalton gëtt gebuer. 1852: Den däitschen Architekt Alexander Rüdell kënnt op d'Welt. 1900: Gebuert vum franséischsproochege Schrëftsteller Julien Green. 1912: Doud vum lëtzebuergesche Rousenziichter Evrard Ketten. 1933: Den italieenesch-lëtzebuergesche Vëlossportler Aldo Bolzan gëtt gebuer. 1968: Swasiland (haut Eswatini) gëtt vu Groussbritannien onofhängeg. 2007: Den italienschen Tenorsänger Luciano Pavarotti stierft.
7. September Elizabeth I. 1533: Gebuert vun der Elisabeth I., Kinnigin vun England. 1909: Den US-amerikanesche Regisseur a Schrëftsteller Elia Kazan kënnt op d'Welt. 1930: De Kinnek Baudouin vun der Belsch gëtt gebuer. 1935: Gebuert vum senegaleesesche Staatspresident Abdou Diouf. 1936: Den amerikanesche Rock'n'Roll-Museker Buddy Holly kënnt op d'Welt. 1962: Doud vun der dänescher Schrëftstellerin Tania Blixen. 1966: De lëtzebuergesche Moler Henri Rabinger stierft. 1997: Doud vum Mobutu Sese Seko, President vum Zaire.	8. September 1157: Gebuert vum Richard Léiwenhäerz, Herzog vun der Aquitaine, Herzog vu Poitiers, englesche Kinnek. 1767: Den däitschen Dichter August Wilhelm Schlegel kënnt op d'Welt. 1830: De franséischen Dichter a Linguist Frédéric Mistral gëtt gebuer. Antonín Dvořák 1841: Gebuert vum tschechesche Komponist Antonín Dvořák. 1910: De franséische Schauspiller a Regisseur Jean-Louis Barrault kënnt op d'Welt. 1925: De brittesche Schauspiller Peter Sellers gëtt gebuer. 1941: Ufank vun der Belagerung vu Leningrad duerch d'däitsch Arméi. 2022: Doud vun der Elizabeth II., Kinnigin vum Vereenegte Kinnekräich.
9. September Ofzuch preisesch Garnisoun 1585: Gebuert vum franséische Kardinol a Staatsmann Armand Jean du Plessis de Richelieu. 1778: Den däitsche Schrëftsteller Clemens Brentano kënnt op d'Welt. 1828: De russesche Schrëftsteller Leo Tolstoi gëtt gebuer. 1841: Gebuert vum lëtzebuergesche Politiker Paul Eyschen. 1867: D'preisesch Truppen verloossen d'Festung Lëtzebuerg. 1943: Déi 8. englesch Arméi lant am italieenesche Kalabrien; Ufank vun der Invasioun vun den Alliéierten um europäesche Festland. 1944: Amerikanesch Truppen kommen zu Péiteng iwwer d'Grenz a befreie bannent e puer Deeg Lëtzebuerg vun den däitschen Okkupanten. 1948: D'Koreanesch Demokratesch Volleksrepublik (Nordkorea) gëtt ausgeruff.	10. September Elisabeth vun Éisträich • 1419: De Jean sans Peur, Herzog vun der Bourgogne, gëtt ermuert. • 1871: Gebuert vum lëtzebuergesche Fotograf a Filmpionéier Jacques Marie Bellwald. • 1890: Den éisträichesche Schrëftsteller Franz Werfel gëtt gebuer. • 1898: Déi als Sissi bekannt Keeserin Elisabeth vun Éisträich-Ungarn gëtt ermuert. • 1944: Liberatioun vum gréissten Deel vu Lëtzebuerg duerch d'amerikanesch Truppen. • 1938: Den däitsche Couturier Karl Lagerfeld gëtt gebuer. • 1952: Ënnerschrëft vum Lëtzebuerger Ofkommes tëscht der Bundesrepublik Däitschland engersäits an Israel an der Jewish Claims Conference, am Stater Stadhaus. • 1974: Guinea-Bissau gëtt vu Portugal onofhängeg.
11. September 1349: Doud vun der Bonne vu Lëtzebuerg, der Duechter vum Jang dem Blannen. 1885: Gebuert vum englesche Schrëftsteller D. H. Lawrence. 1903: Den däitsche Sozial-Philosoph a Komponist Theodor W. Adorno kënnt op d'Welt. 1917: Gebuert vum philippinneschen Diktator Ferdinand Marcos. 1942: Den däitsche Resistenzler Henri Adam gëtt higeriicht. 1973: Bei engem Putsch am Chile duerch de Generol Augusto Pinochet kënnt den demokratesch gewielte President Salvador Allende ëm d'Liewen. 1989: Ungarn mécht den Eisene Rideau op. 2001: Bei terroristeschen Attacken an den USA, virun allem zu New York an zu Washington, komme knapps 3.000 Leit ëm d'Liewen. Den Trauma vum 9/11 soll nach Joren duerno politesch Konsequenze mat sech bréngen.	12. September François Ier 1494: Gebuert vum François I., Kinnek vu Frankräich. 1858: De belsche Moler a Sculpteur Fernand Khnopff gëtt gebuer. 1889: De lëtzebuergesche Politiker an Zeitungsdirekter Hubert Clément kënnt op d'Welt. 1913: Gebuert vum US-amerikanesche Liichtathleet Jesse Owens. 1961: Déi franko-kanadesch Popsängerin Mylène Farmer gëtt gebuer. 1977: Doud vum südafrikanesche Biergerrechtler Steve Biko. 1992: Den US-amerikanesche Schauspiller Anthony Perkins stierft. 2009: Doud vum US-amerikaneschen Agrarwëssenschaftler a Friddensnobelpräisdréier Norman Ernest Borlaug.
13. September 1598: Doud vum Felipe II. vu Spuenien, Herzog vu Lëtzebuerg, Kinnek vu Spuenien a vu Portugal. 1813: Den US-amerikanesche Generol John Sedgwick kënnt op d'Welt. 1814: Gebuert vum lëtzebuergesche Schrëftsteller, Drécker an Enseignant Joseph-Ernest Buschmann. Clara Schumann 1819: Déi däitsch Komponistin a Pianistin Clara Schumann gëtt gebuer. 1834: De lëtzebuergesche Professer an Auteur Joseph Speck kënnt op d'Welt. 1871: Gebuert vum lëtzebuergesche Sculpteur Jean Mich. 1874: Den éisträichesche Komponist Arnold Schönberg kënnt op d'Welt. 1916: Den englesche Schrëftsteller Roald Dahl gëtt gebuer.	14. September 1321: Doud vum italieeneschen Dichter Dante Alighieri. 1769: Den däitschen Naturfuerscher Alexander von Humboldt gëtt gebuer. 1791: De Kinnek Louis XVI. vu Frankräich leescht en Eed op d'Konstitutioun an erkläert, datt d'Revolutioun eriwwer ass. 1817: Gebuert vum däitsche Schrëftsteller Theodor Storm. 1931: De lëtzebuergesche Gewerkschaftler a Politiker Benny Berg gëtt gebuer. Amy Winehouse, 2008 1953: Doud vum lëtzebuergesche Biolog, Fuerscher an Entdeckungsreesenden Edouard Luja. 1982: Déi US-amerikanesch Schauspillerin Grace Kelly, spéider Prinzessin Gracia Patricia vu Monaco, stierft. 1983: Déi brittesch Sängerin Amy Winehouse kënnt op d'Welt.
15. September 1254: Gebuert vum venezianeschen Händler, Reesender a Schrëftsteller Marco Polo. 1830: D'Eisebunnsstreck Liverpool-Manchester, déi éischt op der Welt, gëtt a Betrib geholl. éischt ltz. Timberen 1852: Déi zwéin éischt Lëtzebuerger Timbere kommen eraus. 1886: De lëtzebuergeschen Auteur an Industriellen Max Duchscher gëtt gebuer. 1890: Déi brittesch Krimi-Schrëftstellerin Agatha Christie kënnt op d'Welt. 1894: Gebuert vum franséische Filmregisseur a Dréibuchauteur Jean Renoir. 1949: De Konrad Adenauer gëtt éischte Bundeskanzler an Däitschland. 2006: Doud vun der italieenescher Journalistin a Schrëftstellerin Oriana Fallaci.	16. September • 1098: Gebuert vun der däitscher Komponistin an Autorin Hildegard vu Bingen. • 1791: De preisesch/lëtzebuergeschen Agronom a Botaniker J.-H.-G. Krombach gëtt gebuer. • 1824: Nom Doud vum Louis XVIII. gëtt de Charles X. Kinnek vu Frankräich. • 1843: De lëtzebuergesche Geeschtlechen a Bëschof Jean Joseph Koppes kënnt op d'Welt. • 1903: Gebuert vum lëtzebuergesche Banquier a Schrëftsteller Joseph Leydenbach. Lauren Bacall • 1924: Déi US-amerikanesch Schauspillerin Lauren Bacall kënnt op d'Welt. • 1925: Gebuert vum US-amerikanesche Blues-Museker B.B. King. • 1977: Doud vun der US-amerikanescher Sopranistin Maria Callas.
17. September 1735: Gebuert vum 'belschen' Erfinder Jean-Joseph Merlin. 1914: De lëtzebuergesche Sprooch- a Vullefuerscher Henri Rinnen kënnt op d'Welt. 1918: Den israeelesche Generol a Politiker Chaim Herzog gëtt gebuer. 1931: Gebuert vun der US-amerikanescher Schauspillerin Anne Bancroft. Eng LP 1931: Déi éischt LP (Laangspillplack) mat 33 ⅓ Ëmdréiungen/Minutt gëtt zu New York virgestallt. 1939: Wéi am Netugrëffspakt mat Däitschland geheim festgehalen, marschéiere sowjetesch Truppen an den ëstlechen Deel vu Polen an. 1942: De lëtzebuergesche Geeschtlechen an Direkter vum Wort, Jean Origer, stierft am KZ Dachau. 1980: De fréiere nicaraguaneschen Diktator Anastasio Somoza fält am Paraguay engem Attentat zum Affer.	18. September 0053: Gebuert vum réimesche Keeser Trajan. 0096: Doud vum réimesche Keeser Domitian. 1814: De Wiener Kongress fänkt un, op deem Europa no der Néierlag vum Napoleon nei organiséiert soll ginn. Nico Klopp 1851: D'Zeitung The New York Times gëtt gegrënnt. 1894: De lëtzebuergesche Moler Nico Klopp gëtt gebuer. 1905: Déi schweedesch Filmschauspillerin Greta Garbo kënnt op d'Welt. 1915: Gebuert vun der lëtzebuergescher Molerin Maria Jacoby. 1970: Den US-amerikanesche Blues-/Rockmuseker Jimi Hendrix stierft.
19. September 1551: Gebuert vum Henri III., franséischen a polnesche Kinnek. 1843: Doud vum franséische Mathematiker an Ingenieur Gaspard-Gustave de Coriolis. 1869: Den US-amerikanesche Stommfilmkomiker Ben Turpin gëtt gebuer. 1899: De lëtzebuergesche Journalist a Politiker Michel Rasquin kënnt op d'Welt. 1911: Gebuert vum brittesche Schrëftsteller an Nobelpräisdréier William Golding. Groussgaass 1955: Den argentinesche President Juan Domingo Perón gëtt duerch e Militärputsch gestierzt. 1981: An der Stad gëtt d'Groussgaass offiziell als Foussgängerzon ageweit. 1991: Touristen entdecke beim Similaun-Gletscher am Ötztal eng mumifizéiert Läich aus der Steenzäit, déi als "Ötzi" bekannt gouf.	20. September 052 v. Chr.: Déi gallesch Arméi ënner dem Vercingetorix verléiert zu Alesia géint dem Julius Caesar seng Truppen. 1789: Gebuert vum Lëtzebuerger Jurist, Journalist, Staatssekretär a Museker Mathieu-Lambert Schrobilgen. 1792: Frankräich: Schluecht vu Valmy. 1917: De spuenesche Filmschauspiller Fernando Rey gëtt gebuer. Sophia Loren 1931: De lëtzebuergeschen Historiker Gilbert Trausch kënnt op d'Welt. 1934: Gebuert vun der italieenescher Schauspillerin Sophia Loren. 1946: Zu Cannes ass den éischten Festival International du Film. 1970: Doud vum lëtzebuergesche Moler Josy Meyers.
21. September 1452: Gebuert vum italieeneschen Dominikaner a Bousspriedeger Girolamo Savonarola. 1558: Doud vum Karel V., réimesche Kinnek (1519-1556) a Keeser (1530-1556). 1860: Den däitsche Philosoph Arthur Schopenhauer stieft. Jean Pütz 1866: Den englesche Schrëftsteller H. G. Wells kënnt op d'Welt. 1936: Den däitsch-lëtzebuergesche Wëssenschafts-Journalist Jean Pütz gëtt gebuer. 1964: Malta gëtt vu Groussbritannien onofhängeg. 1969: Éischt Emissioun vum Hei elei, kuck elei, dem éischten Televisiounsprogramm op Lëtzebuergesch. 1991: Armenien gëtt vun der Sowjetunioun onofhängeg.	22. September 1792: A Frankräich gëtt d'Monarchie ofgeschaaft an d'Éischt Franséisch Republik proklaméiert. 1842: Doud vum lëtzebuergesche Botaniker Nicolas Bové. 1863: De Schwäizer-franséische Bakteriolog Alexandre Yersin kënnt op d'Welt. Paul Eyschen 1885: Den éisträichesch-amerikanesche Schauspiller a Regisseur Erich von Stroheim gëtt gebuer. 1888: Zu Lëtzebuerg gëtt d'Regierung Eyschen vereedegt; de Paul Eyschen bleift 27 Joer laang Premierminister. 1930: Gebuert vum lëtzebuergesche Musekspedagog, Dirigent a Komponist Pierre Nimax Sr.. 1980: Mam Amarsch vum Irak an den Iran fänkt den Éischte Golfkrich un.
23. September 1828: Gebuert vum lëtzebuergesche Geolog Pierre Mathias Siegen. 1846: De Johann Gottfried Galle an den Heinrich Louis d'Arrest entdecken de Planéit Neptun. 1853: Déi Lëtzebuerger Regierung Simons gëtt vereedegt. Romy Schneider 1865: Déi franséisch Molerin Suzanne Valadon kënnt op d'Welt. 1901: Den tschechoslowakeschen Dichter a Literaturnobelpräisdréier Jaroslav Seifert gëtt gebuer. 1920: Gebuert vum US-amerikanesche Schauspiller Mickey Rooney. 1930: Den US-amerikanesche Sänger Ray Charles gëtt gebuer. 1938: Déi däitsch Filmschauspillerin Romy Schneider kënnt op d'Welt.	24. September Pippin de Jéngern 0768: Doud vum Pippin dem Kuerzen, fränkesche Kinnek. 1717: Gebuert vum brittesche Schrëftsteller Horace Walpole. 1739: De russesche Feldmarschall a Staatsmann Grigori Alexandrowitsch Potjomkin gëtt gebuer. 1896: Den US-amerikanesche Schrëftsteller F. Scott Fitzgerald kënnt op d'Welt. 1898: Gebuert vun der US-amerikanescher Astronomin a Mathematikerin Charlotte Moore Sitterly. 1920: Doud vum russesche Goldschmadd Peter Carl Fabergé. 1949: De spuenesche Filmregisseur Pedro Almodóvar kënnt op d'Welt. 1953: De lëtzebuergeschen Organist Carlo Hommel gëtt gebuer.
25. September 1897: Gebuert vum US-amerikanesche Schrëftsteller William Faulkner. 1906: De sowjetrussesche Komponist Dmitri Schostakowitsch kënnt op d'Welt. 1944: Den US-amerikanesche Schauspiller Michael Douglas gëtt gebuer. 1952: Gebuert vum US-amerikanesche Schauspiller Christopher Reeve. Wangari Maathai 1969: Déi brittesch Schauspillerin Catherine Zeta-Jones kënnt op d'Welt. 1970: Doud vum däitsche Schrëftsteller Erich Maria Remarque. 1983: De belsche Kinnek Leopold III. stierft. 2011: Doud vun der kenianescher Wëssenschaftlerin a Friddensnobelpräisdréiesch Wangari Maathai.	26. September 1791: Gebuert vum franséische Moler Théodore Géricault. 1847: De lëtzebuergesche Politiker Émile Servais gëtt gebuer. 1849: De russesche Medezinner a Komportementsfuerscher Iwan Petrowitsch Pawlow kënnt op d'Welt. Eugène Mousset 1860: D'Regierung de Tornaco gëtt zu Lëtzebuerg vereedegt. 1877: De lëtzebuergesche Moler Eugène Mousset gëtt gebuer. 1888: Gebuert vum amerikanesche Schrëftsteller an Nobelpräisdréier T. S. Eliot. 1898: Den US-amerikanesche Komponist George Gershwin gëtt gebuer. 1905: Den Albert Einstein verëffentlecht seng speziell Relativitéitstheorie an den Annalen der Physik.
27. September 1601: Gebuert vum Kinnek Louis XIII. vu Frankräich. 1809: De lëtzebuergesche Jurist a Politiker Charles Mathias André gëtt gebuer. 1922: Den US-amerikanesche Regisseur Arthur Penn kënnt op d'Welt. 1931: Gebuert vum däitsche Schlagersänger Freddy Quinn. Paul Noesen 1940: Den Dräierpakt tëscht Däitschland, Italien a Japan gëtt offiziell ënnerschriwwen. 1947: Gebuert vun der lëtzebuergescher Schauspillerin Marie-Christine Faber. 1960: De lëtzebuergesche Schrëftsteller Paul Noesen stierft. 1998: Den Helmut Kohl verléiert d'Walen an Däitschland, de Gerhard Schröder gëtt Kanzler.	28. September 1066: De William den Eruewerer lant mat senger Invasiounsflott bei Hastings a Südengland. 1803: Gebuert vum franséische Schrëftsteller Prosper Mérimée. 1905: Den däitsche Box-Weltmeeschter Max Schmeling gëtt gebuer. 1918: D'Regierung Reuter gëtt zu Lëtzebuerg vereedegt. Referendum 1919 1919: Referendum zu Lëtzebuerg iwwer d'Froe 'Monarchie oder Republik'; 'Jo oder Nee fir d'Charlotte als Grande-Duchesse'; 'wirtschaftlech Orientéierung no Frankräich oder der Belsch'? 1924: Den italieenesche Schauspiller Marcello Mastroianni kënnt op d'Welt. 1934: Gebuert vun der franséischer Schauspillerin Brigitte Bardot. 1942: Déi US-amerikanesch Schrëftstellerin Donna Leon gëtt gebuer.
29. September 0855: Doud vum réimesch-däitsche Keeser Lothaire I. 1547: Gebuert vum spuenesche Schrëftsteller Miguel de Cervantes. 1573: Den italieenesche Moler Michelangelo Merisi da Caravaggio kënnt op d'Welt. 1758: De britteschen Admirol Horatio Nelson gëtt gebuer. Anita Ekberg (1965) 1931: Gebuert vun der schweedescher Schauspillerin Anita Ekberg. 1938: D'Münchener Ofkommes gëtt ënnerschriwwen, mat deem Frankräich a Groussbritannien dem Hitler zougestinn, d'Sudeteland z'annektéieren. 1941: Beim Massaker vu Babi Jar bei Kyiv gi méi wéi 33.000 Judde vun der däitscher Wehrmacht, Police an SS ermuert. 1982: Den Aeroflot Fluch 343 verongléckt bei der Landung um Fluchhafe Lëtzebuerg um Findel, 7 Leit kommen ëm d'Liewen.	30. September Den Henry Tudor 1732: Gebuert vum Schwäizer Finanzmann a Politiker Jacques Necker. 1802: De franséische Cheemiker Antoine-Jérôme Balard kënnt op d'Welt. 1859: De lëtzebuergeschen Erfinder Henri Tudor gëtt gebuer. 1908: Gebuert vum sowjetesch-ukrainesche Violonist David Oistrach. 1921: Déi brittesch Filmschauspillerin Deborah Kerr kënnt op d'Welt. 1928: Den US-amerikanesche Schrëftsteller a Friddensnobelpräisdréier Elie Wiesel gëtt gebuer. 1955: Doud vum US-amerikanesche Schauspiller James Dean. 1998: De lëtzebuergesche Politiker Emile Krieps stierft.